سیر تاریخی اصالت وجود

بسیاری گمان می کردند بحث اصالت ماهیت و اصالت وجود و دوران میان این دو امر از دو هزار سال پیش میان افلاطون و ارسطو و سپس در دنیای اسلام بین مشائیان یعنی بوعلی و پیروانش و اشراقیون مطرح بوده است در حالیکه بحث اصالت وجود و اصالت ماهیت از زمان میرداماد و ملاصدرا شکل گرفته است نه زمان ارسطو مطرح بوده نه حتی زمان فارابی و ابن سینا و خواجه نصیرالدین طوسی، این اشتباهی است که متاخرین دچار شده اند و اشتباه کوچکی هم نیست، بالاخره اولین بار این شهید مطهری بود که این بحث را در سیر تاریخی خود بررسی نمود و این مطلب را ثابت نمود که بحث اصالت وجود قبل ملاصدرا و استادش میرداماد مطرح نبوده است لذا کتاب های قبل ایشان چه کتاب های علامه طباطبایی چه منظومه ی حکیم سبزواری از لحاظ بحث تاریخی فاقد ارزش است و بحث های تاریخی آنان غیر قابل استناد است.

سیر تاریخی مسائل وجود

از مسائل وجود دو مسئله در زمان ارسطو مطرح بوده است، مسئله ی «بداهت وجود» و «اشتراک معنوی وجود» پس از ورود فلسفه در دنیای اسلام میان فلاسفه و متکلمین اختلاف افتاد و  «زیادت وجود بر ماهیت» مطرح شد که در آثار فارابی دیده می شود بعد اینکه «وجود جز ماهیت نیست» و همینطور «ماهیت و وجود در بیرون ذهن متحد هستند» توسط ابن سینا مطرح شد و سپس این شیخ اشراق بود که متوجه شد محال است وجود و ماهیت هر دو بیرون ذهن موجود باشد یعنی دوران میان ماهیت و وجود که یکی باید بیرون ذهن باشد یکی اعتباری اول بار به ذهن شیخ اشراق رسید و ایشان طبق تحلیل خود ثابت کرد که آنچه بیرون ذهن موجود است ماهیت است و وجود ساخته ذهن است میرداماد هم پیرو این مباحث اصالت ماهیتی شد و سپس ملاصدرا آمد و اصالت وجود را ثابت نمود و ثابت کرد آنچه بیرون ذهن موجود است وجود است نه ماهیت.

نقش عرفا در اصالت وجود

شاید بتوان گفت ملاصدرا در مسائل وجود بیشتر از فلاسفه قبل از عرفای قبل خود متاثر بود زیرا اول بار ابن عربی بود که وجود را اصیل دانست اما به زبان و تحقیق و سیر و سلوک عرفانی نه فلسفی و در بسیار دیگر از مطالب همین گونه است و ملاصدرا فلسفه را به گونه ای مطرح کرد که با سخن عرفا یکی شد اینطور می توان گفت فلسفه ی ملاصدرا و اصالت وجود قبل ملاصدرا توسط فلاسفه ی قبل و عرفا زمینه ی آن آماده شده بود و نیازمند کسی مانند ملاصدرا بود تا بتواند تمام این اختلافات را از بین ببرد و با براهین قطعی تمام مطالب را به یک حقیقت برگرداند و یک سیستم فلسفی قدر و محکم بنا کند تا تمام اختلاف های فکری در دنیای اسلام از بین برود.

فارابی 339 ه.ق

ابن سینا 428 ه.ق

شیخ اشراق 578 ه.ق

ابن عربی 638 ه.ق

خواجه نصیرالدین طوسی 672 ه.ق

میرداماد 1040 ه.ق

ملاصدرا 1050 ه.ق